हरतालिका व्रत हे स्त्रियांसाठी अत्यंत महत्त्वाचे आणि पूजनीय व्रत मानले जाते. हे व्रत माता पार्वतीने भगवान शंकराला पती म्हणून प्राप्त करण्यासाठी केले होते. कथा अशी आहे की, देवी पार्वतीने आपल्या बालपणापासून शंकराला पती म्हणून प्राप्त करण्याची इच्छा धरली होती. यासाठी त्यांनी हिमालय पर्वतावर कठोर तपश्चर्या केली. त्यांच्या या तपश्चर्येमुळे शंकर प्रसन्न झाले आणि देवी पार्वतीला पत्नी म्हणून स्वीकारले. या व्रताद्वारे स्त्रिया आपल्या पतीचे दीर्घायुष्य, सौभाग्य आणि सुखप्राप्तीचे वरदान मागतात.
हरतालिका व्रताचे महत्त्व
हरतालिका व्रताचे नाव दोन शब्दांपासून बनलेले आहे: ‘हर’ म्हणजे भगवान शिव आणि ‘तालिका’ म्हणजे पार्वतीच्या सख्या. पार्वतीची सखी तिला हरून नेते, त्यामुळे या व्रताला ‘हरतालिका’ असे नाव पडले आहे. या व्रताच्या पूजनाने देवी पार्वतीप्रमाणे स्त्रियांनाही पतीचे दीर्घायुष्य व अखंड सौभाग्य लाभते, अशी श्रद्धा आहे.
हरतालिका पूजा साहित्य:
हरतालिका पूजेसाठी खालील साहित्याची आवश्यकता असते:
1. *रेती आणि वाळूचे शिवलिंग:* हरतालिका व्रताच्या पूजेत वाळूचे शिवलिंग तयार करणे अत्यंत महत्त्वाचे आहे.
2. *पत्री व पानं:* बेल पत्र, शमी पत्र, आंब्याची पानं, पांढरी फुलं, आणि १६ प्रकारच्या झाडांची १६-१६ पानं.
3. *फुलं आणि सौभाग्याचं साहित्य:* बांगड्या, काजळ, कुंकू, श्रीफळ, कापूर, रांगोळी, तुपाच्या व तेलाच्या वाती, आणि हळदकुंकू इत्यादी.
4. *पंचामृत:* पूजा विधीत पंचामृत (दूध, दही, मध, साखर, तूप) असावे.
5. *पूजेचे इतर साहित्य:* चौरंग, रांगोळी, तांदूळ, पाण्याचा कलश, ताम्हण, पळी, पंचपात्र, आसन, शंख, घंटा, समई, आणि कापूरारती.
6. *नैवेद्य व फळं:* सुपाऱ्या, बदाम, खारके, नारळ, फळे, खडीसाखर, गूळखोबरे.
हरतालिका पूजा कशी करावी?
1. *पूजेची जागा:* चौरंगावर पिवळे किंवा लाल कापड घालून पूजेची जागा सजवा. चौरंगावर उजव्या बाजूला माता पार्वती, सखी आणि गणपतीची सुपारी किंवा मूर्ती ठेवा, आणि वाळूचे शिवलिंग तयार करा.
2. *कलश स्थापन:* तांदळापासून अष्टकमल तयार करून त्यावर कलश ठेवा. कलशावर स्वस्तिक बनवा आणि त्यात पाणी, सुपारी, नाणे, हळदकुंकू घाला.
3. *संपूर्ण पूजन:* पंचोपचार विधीने सर्व देवतांची पूजा करा. पार्वतीदेवीला सौभाग्याच्या वस्तू अर्पण कराव्यात, आणि १६ श्रृंगाराचे साहित्य वापरावे.
4. *उपवास व प्रार्थना:* व्रतादरम्यान, उपवास करत स्त्रिया देवी पार्वतीकडे इच्छित वर मिळविण्यासाठी आणि पतीच्या दीर्घायुष्यासाठी प्रार्थना करतात.
हरतालिका व्रत नियम:
1. हे व्रत सुवासिनी आणि कुमारिका दोघींनीही करावे.
2. भाद्रपद शुक्ल तृतीयेला व्रताचे पालन करावे.
3. पूजेची जागा स्वच्छ असावी आणि तांब्या किंवा चांदीच्या वस्त्रांवर पूजेचे साहित्य ठेवावे.
4. मूर्तीची प्राणप्रतिष्ठा झाल्यानंतर पूजेसाठी मूर्ती हलवू नये.
5. देवी पार्वतीला गंध, कुंकू, आणि अक्षता अनामिकेने वाहाव्यात.
6. विड्याची पाने आणि नारळ सुपारीसह देवीसमोर ठेवा.
7. पूजा करताना घंटा व समई उजव्या बाजूला ठेवावी, आणि पूजेच्या शेवटी कापूरारती ओवाळावी.
8. पूजेचा समारोप करून श्री हरतालिका व्रत कथा वाचावी.
हरतालिका व्रत हे स्त्रियांनी श्रद्धेने व भक्तीने केले पाहिजे, कारण या व्रताच्या पूजनाने देवी पार्वतीचा आशीर्वाद मिळतो, आणि पतीच्या दीर्घायुष्याचे वरदान मिळते.
